Integracja sensoryczna to proces zachodzący w naszym układzie nerwowym we współpracy z mózgiem. Polega na organizowaniu, interpretowaniu i przetwarzaniu wszystkich bodźców zmysłowych dostarczanych do organizmu. Efekty tego procesu wykorzystywane są do powstawania odpowiednich, adekwatnych i celowych działań zakończonych sukcesem. Bardzo prostym przykładem tego zjawiska jest sytuacja sięgania przez dziecko po zabawkę. W pierwszej chwili mały człowiek dostrzega zabawkę wraz z jej kolorem. Rodzic naciskając lub potrząsając zabawką powoduje, że wydaje ona dźwięk, który słyszalny jest przez dziecko. Zainteresowanie otrzymanymi bodźcami sprawia, że dziecko chce sięgnąć po zabawkę, a więc wyciąga w jej stronę rączki lub zbliża się do niej, gdy przedmiot znajduje się za daleko. Trzymając zabawkę, dziecko może poczuć jej strukturę, a co za tym idzie doświadczyć kolejnych bodźców, aż w końcu pobawić. Te wszystkie wrażenia zmysłowe, składają się na złożony proces integracji sensorycznej dzięki, któremu dziecko jest zdolne do zabawy. Wzrok oraz słuch uaktywniły ruch ciała, a następnie równowagę i chwyt. Integrując się razem, umożliwiły bawienie się.
jak rozpoznać problem INTEGRACJI SENSORYCZNEJ?
Integracja sensoryczna jest naturalnym etapem rozwoju każdego człowieka. Są jednak sytuacje, gdy proces ten nie przebiega prawidłowo. Jak więc rozpoznać, że integracja sensoryczna dziecka jest zaburzona i warto skorzystać z pomocy?
Obronność dotykowa. Dziecko płacze lub niechętnie reaguje na dotyk lub ruch, ucieka przed dotykiem, a nawet dotykiem przez przedmiot np. zabawkę,
Nadwrażliwość zmysłowa. Niewielka siła i liczba działających bodźców powoduje pobudzenie i przeciążenie zmysłowe. Dziecko nie toleruje, odczuwa dyskomfort i denerwuje się gdy:
doświadcza nadmiaru i intensywności dźwięków (potrafi zasłaniać uszy, nawet gdy ktoś głośno mówi lub daje wrażenie, że nie słucha gdy ktoś je woła),
widzi jasne światła lub światła neonów oraz obiekty będące w zasięgu wzroku dających poczucie nadmiaru i przebodźcowania,
dotyka niektórych faktur: drażnią je metki, przylegające lub sztywne ubrania, nie lubi bawić się niektórymi zabawkami, dotykać rączkami kleju lub farb,
ma styczność z niektórymi konsystencjami (także pokarmowymi, w związku z czym unika niektórych produktów żywnościowych!),
zmianie ulega temperatura i ciśnienie,
czuje intensywny zapach lub wręcz potrafi wyczuwać je na dużą odległość.
Postawa dziecka wobec tych wszystkich bodźców jest unikająca. Nadwrażliwość zmysłowa bardzo często wiąże się deficytami uwagi i nadpobudliwością psychoruchową. Myśli dziecka skoncentrowane są na dyskomforcie, który odczuwa, w związku z czym trudno mu się skupić, drapie się i jest niespokojne.
Podwrażliwość zmysłowa. Dziecko przejawia trudność z rozpoznawaniem docierających informacji sensorycznych. Może reagować na nie z opóźnieniem lub nawet ich nie dostrzegać, gdy są słabsze. Bardzo często interpretuje się to jako ignorancję lub lekceważenie ze strony dziecka co jest mylne! Dzieci z podwrażliwością poszukują dużo więcej, intensywniejszych i silnych wrażeń. Mają potrzebę ciągłej stymulacji, której jeśli nie otrzymają od otoczenia, będą próbować zapewnić je sobie same gryząc, uderzając rękami, nogami lub głową w twarde powierzchnie, kołysząc się, zaczepiając i prowokując innych do reakcji oraz nadmiernie się ruszając. Lubią intensywne zapachy i mocny dotyk w postaci przytulania, ściskania lub zaciskania dłoni. Mają także niski próg bólu. Zdarza się, fascynacja niektórymi dźwiękami, które dziecko często powtarza.
Nietolerancja ruchu. Dziecko negatywnie reaguje na szybki ruch obrotowy lub prostolinijny np. podczas kręcenia na karuzeli, huśtania, czy szybkiej jazdy autem. W przypadku nasilenia nietolerancji ruchowej, samo patrzenie na te czynności może wywoływać objawy w postaci nudności, bólu głowy, a nawet rozdrażnienia emocjonalnego.
Niepewność grawitacyjna. Dziecko wykazuje nieprzychylne reakcje na wysokość i tracenie styczności z podłożem. Obawia się lub nie wykonuje czynności takich jak:
skakanie, huśtanie, wspinanie się np. na drabinki, drzewa, krawężniki, murki,
zbieganie ze schodów, skakanie na trampolinie,
aktywności na placu zabaw wymagające znalezienia się na wysokości lub niestabilnym podłożu,
źle reaguje na nagły ruch np. podczas popchnięcia,
przejawia także trudność ze staniem na jednej nodze, utrzymaniem równowagi i prawidłową oceną odległości i przestrzeni.
Wspomniane objawy wynikają między innymi z lęku przed upadkiem w związku z czym dziecko schodząc ze schodów robi to ostrożnie i często kurczowo trzyma się poręczy. Nie lubi odrywać stóp od ziemi i boi się, kiedy czuje, że podłoże, na którym stoi nie jest stabilne.
Dysfunkcje wzrokowe. Przeszukiwanie otoczenia wzrokiem w celu znalezienia określonego przedmiotu znajdującego się w ruchu stanowi trudność. Dziecko ma problemy ze znajdowaniem ubrań, dopasowaniem skarpetek, butów lub utrzymaniem równowagi. Podczas zabawy przejawia kłopot z układaniem puzzli, dostrzega szczegóły, nie widząc całości obrazu. Cechuje się nieprawidłową reakcją na światło lub kolory.
Zaburzenia emocjonalne. Dziecko wykazuje wzmożoną płaczliwość, jest pobudzone lub zdenerwowane, a jego reakcje są agresywne. Potrafi wybuchać gniewem i często stawiać opór.
Jak wygląda terapia SI i dlaczego jest tak ważna?
Terapia SI to łączenie przyjemnego z pożytecznym! Poprzez zabawę (specjalne ćwiczenia opracowane i stworzone z myślą o rozwoju integracji sensorycznej) dziecko uczy się i rozwija. Kontrolowana ilość i rodzaj bodźców sensorycznych podczas zajęć, pozwala pomóc dziecku w integracji wrażeń, poprzez dokonaną analizę wymagań sytuacji i udzielenie prawidłowej odpowiedzi motorycznej.
Dlaczego więc terapia SI jest tak istotna? Zaburzenia integracji sensorycznej znacząco wpływają na zachowanie oraz emocjonalny i społeczny rozwój dziecka. Przyczyniają się do deficytów w obrębie koncentracji uwagi oraz rozwoju mowy i języka, co w późniejszym czasie rzutuje na możliwości efektywnego uczenia się, pisania, czytania i umiejętności szkolnych. Zaburzenia integracji sensorycznej oddziałują także na rozwój poczucia tożsamości i samoakceptacji, która jeśli nie jest wypracowana, może powodować zaburzenia sfery psychicznej dziecka.
Autor: Joanna Skaruch
Literatura źródłowa:
Cichorz-Sadowska, J. (2007). Zrozumieć dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej. Sztuka Leczenia XIV(1-2), 25-33.
Grzywniak, C. (2016). Nieprawidłowa integracja sensoryczna jako składowa zaburzeń psychicznych występujących zarówno u dzieci, jak i u młodzieży oraz dorosłych. Via Medica, 13(3), 143-148.
Mass, V. F. (1998). Uczenie się przez zmysły: wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej. WSiP.
Wasilewski, T. P. (2015). Założenia integracji sensorycznej a zaburzenia mowy u dzieci z autyzmem. Hygeia Public Health, 50(1), 14-20.
Wasilewski, T. P. (2018). Integracja sensoryczna i jej znaczenie dla funkcjonowania i rozwoju mowy dziecka. Pediatr Med Rodz, 14(1), 20-32.
